Początki osadnictwa na terenach zajmowanych obecnie przez gminę Wleń są bardzo odległe. Świadczą o tym przeprowadzane w XX w. badania archeologiczne, których wynikiem było (między innymi) odnalezienie w Radomicach monet z czasów rzymskich, w Marczowie – siedziby Prasłowian, czy na pobliskiej Ostrzycy ośrodka kultu słońca. Pierwsze zapiski pochodzą z X w. naszej ery i wspominają o grodzisku na Górze Zamkowej. To ów gród stał się centrum rozwoju okolicy. Za panowania Piastów został podniesiony do rangi kasztelanii i stawiany na równi z największymi śląskimi grodami.
W drugiej połowie XII w. zamek – jako pierwszy na ziemiach polskich – uzyskał konstrukcję murowaną. Kilka lat przed tym wydarzeniem pojawiły się pierwsze zapiski o powstaniu, u podnóża Góry Zamkowej, większej osady o nazwie Brzozowo vel Birkenau, która to osada w 1214r. uzyskała prawa miejskie, nadane przez Henryka Brodatego.
W 1268r. kolejny z władców śląskich, Bolesław Rogatka, utworzył tu tzw. okręg sądowy, w skład którego weszły: Bystrzyca, Nielestno, Pilchowice i Strzyżowiec. Można to uznać za początki gminy.
Po śmierci ostatniego z rodu Piastów, księcia Bolka II (który zmarł bezpotomnie 28 lipca 1368 roku), wdowa po nim – księżna Agnieszka – odsprzedała kasztelanię wleńską rodzinie von Zedlitz. Od tej pory na wieki stała się ona własnością prywatną. Została również uzależniona od korony czeskiej. Peryferyjna dzielnica, mocno oddalona od Pragi, nie rozwijała się już tak dynamicznie.
W początkach XV wieku dotarły tu oddziały zwolenników czeskiego reformatora Jana Husa. Zamek Lenno stawił czoła najeźdźcom i jako jedyny na ich drodze odparł długotrwałe oblężenie. Okoliczne wsie jednak nie miały takiego szczęścia, a i miasto zostało splądrowane i podpalone.
W 1526 roku ziemie śląskie przeszły we władanie dynastii Habsburgów (Austria). Napływ ludności niemieckiej na tereny zajmowane obecnie przez gminę Wleń był tak duży, iż w krótkim czasie zajęto kościoły i szkoły, czyniąc je ewangelickimi.
Początek XVII wieku obfitował w kolejne spory na tle religijnym. Okres wojny trzydziestoletniej przyniósł wielkie zniszczenia. Przez okolicę przetaczały się na przemian to wojska cesarskie, to szwedzkie, czyniąc przy tym wielkie straty. W marcu 1637 roku dragoni dokonali przymusowej rekatolicyzacji ludności. W 1646 r. generał Montecucoli zdobył zamek, po czym nakazał go wysadzić „…by już nigdy nie stawiał oporu”. Później zniszczył również nadbobrzańską osadę, a w dalszej drodze złupił okoliczne wsie.
Po zakończeniu tzw. trzech wojen śląskich, toczonych pomiędzy Austrią a Prusami, w 1763 roku zostało podpisane porozumienie, na mocy którego cały Śląsk przeszedł pod panowanie pruskie.
Od 1809 roku administrację we Wleniu sprawowali burmistrz i rada miejska, mianowani przez właścicieli zamku i okolicznych ziem.
Zaledwie kilka lat później przez terytorium gminy przeszły wycofujące się wojska Napoleona. W mieście nad Bobrem doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi. Zginęło w niej wielu dzielnych żołnierzy z obu toczących bój armii. Poległo również wielu mieszkańców. Miasto znowu zostało spalone. Ucierpiały także okoliczne wsie. Czas żałoby nie trwał jednak długo. Już kilka lat po krwawych wydarzeniach z 1813 roku Wleń odrodził się jak Feniks z popiołu. Do gminy przybyli nowi osadnicy. Odbudowano kościół, ratusz, szkołę, wiele domów i kamienic. Do tętniącej życiem doliny ściągnęli kupcy, rzemieślnicy i fabrykanci. W przyległych wsiach powstały nowe gospodarstwa.
Pod koniec XIX wieku dostrzeżono walory uzdrowiskowe Wlenia. Powstał Zakład Wodoleczniczy (Sanatorium Wleń).
Po wielkiej powodzi z 1897 roku zapadła decyzja o budowie zbiornika retencyjnego w Pilchowicach. Decyzja ta przyniosła kolejne ożywienie regionu. W wyniku budowy tamy ukształtowało się jezioro o powierzchni 240 ha, a pod zaporą uruchomiono nowoczesną hydroelektrownię. Powstała również linia kolejowa łącząca Jelenią Górę z Lwówkiem Śląskim.
Pierwsza wojna światowa przeszła bez większego echa – front był daleko, a okres międzywojenny przyniósł spowolnienie gospodarcze.
Podczas II wojny światowej nie prowadzono na tych terenach większych działań. Dopiero w kwietniu 1945 roku, gdy dalsze losy wojny zostały już przesądzone, w całej okolicy zawrzało. Rozpoczęto szereg działań dywersyjnych, mających na celu utrudnienie wojskom polsko-radzieckim zajęcia tych ziem. Mimo to w maju 31 Armia Radziecka wkroczyła do Wlenia. Wycofujące się oddziały niemieckie zniszczyły co ważniejsze budynki, mosty, tunele. Cudem udało się ocalić przed wysadzeniem zaporę.
Porozumienie poczdamskie spowodowało zmianę granic Polski. Śląsk, a wraz z nim gmina Wleń, wróciły do Macierzy. Wkrótce po tym nastąpiło przymusowe wysiedlenie ludności niemieckiej. Do gminy przybyli osadnicy ze Wschodu. Komisja Ustalania Nazw Miejscowości zajęła się zatwierdzaniem nazewnictwa miasta i sołectw. W maju 1946 roku ustalono również ich granice.
Okres PRL-u był bardzo niekorzystny; szczególnie dla zabytków. Wszystkie pałace i folwarki zostały zamienione w PGR-y. Ogólne przyzwolenie do niszczenia pozostałości po „tamtych czasach i ludziach” przyniosło katastrofalny efekt. Dopiero po zmianie ustroju w latach dziewięćdziesiątych, nowi właściciele powoli przywracają do stanu świetności obiekty, które przetrwały.
Obecnie
Obecnie Gmina Wleń liczy 4464 mieszkańców i zajmuje powierzchnię 86 km2 z czego blisko 35% stanowią lasy. Położenie Gminy na pograniczu Pogórzy Izerskiego i Kaczawskiego wiąże się z zróżnicowaną rzeźbą terenu. Liczne pagórki i doliny, wzniesienia i wąwozy, poprzecinane górskimi potokami stwarzają wyjątkowy mikroklimat i zapewniają niepowtarzalne widoki. Co pozwala wiązać przyszłość z rozwojem turystyki. Gmina w 70 % leży w granicach Parku Krajobrazowego Doliny Bobru, którego osią jest rzeka Bóbr. W 1962 roku na pobliskiej Ostrzycy utworzono Rezerwat Przyrody. Głównie dla zachowania reliktu trzeciorzędowego wulkanu z unikatowymi w Polsce gołoborzami bazaltowymi i ochrony roślinności naskalnej porastającej szczytową część wzgórza. W 1994 roku powstaje Rezerwat Przyrody Góra Zamkowa nad Wleniem, ma na celu ochronę cennych gatunków roślin oraz zabytków kultury materialnej. Ścieżki po rezerwacie prowadzą wśród niezwykle ciekawych grądów zboczowych a podczas wędrówki można obserwować rośliny chronione m.in. czosnek niedźwiedzi, lilię złotogłów, śnieżycę wiosenną czy bluszcz pospolity. Oba te rezerwaty wchodzą w skład obszarów chronionych programu Natura 2000, pod nazwą Ostrzyca Proboszczowicka oraz Ostoja Nad Bobrem.
Zróżnicowane ukształtowanie obszaru gminy sprzyja uprawianiu turystyki. Przez jej terytorium przebiega powstały w 2008r szlak Via Cervimontana prowadzący na koniec świata, niebieski Europejski Szlak Długodystansowy [E-3], (Atlantyk – Morze Czarne), zielony Szlak Zamków Piastowskich, żółty szlak prowadzący z Nowego Lądu, przez Lwówek Śląski, tereny gminy Wleń, Okole do Świerzawy, czarny szlak prowadzący z Marczowa do Płoszczycy, gdzie kończy się w zetknięciu z [E-3], oraz Euroregionalny Turystyczny Szlak Rowerowy „Dolina Bobru” [ER-6]. Przebiega również wychodząca z miasta ścieżka dydaktyczna wiodąca śladami Św. Jadwigi na zamkowe wzgórze, ścieżka przyrodniczo – dydaktyczna Góra Gniazdo oraz nieco zapomniana „Śliwkowa Ścieżka” prowadząca do Marczowa.